Pomnik-cmentarz żołnierzy radzieckich w Goleniowie

Pomnik – cmentarz żołnierzy radzieckich w Goleniowie.

             W marcu 2013 r. na łamach „Gazety Goleniowskiej” ukazało się kilka artykułów na temat walk o Goleniów w marcu 1945 r. Wspomniano tam także między innymi o stratach radzieckich i niemieckich poniesionych w walkach o miasto. W poniższym artykule przybliżymy nieco więcej szczegółów dotyczących strat radzieckich.

            Goleniów, czy też prawidłowo Gollnow został zdobyty po trzydniowych, ciężkich walkach 7 marca 1945 r., a jego położona po lewej stronie Iny część w nocy z 7 na 8 marca. Walki na terenie gminy Goleniów trwały o wiele dłużej. 29 marca Niemcy poddali ostatni przyczółek po prawej stronie Odry i wycofali się ze Świętej. Żołnierze obu stron ginęli na terenie gminy Goleniów jeszcze przez kilka miesięcy.

            Goleniów i Pomorze Zachodnie zostało zdobyte w ramach Operacji Wschodnio-Pomorskiej. Trwała ona od 10 lutego do 4 kwietnia 1945 r. i prowadziły ją wojska II Frontu Białoruskiego i prawego skrzydła I Frontu Białoruskiego, z udziałem (od 1 marca) 1 armii Wojska Polskiego. W okresie tym poniesiono następujące starty(1):

Nazwa jednostki bojowej	Liczebność wojsk na początku operacji	Straty w ludziach
		Straty bezpowrotne	Ranni	Razem	Średniodobowo
2 Front Białoruski	560 900	40471	132918	173389	3211
1 Front Białoruski	359 600	12269	40034	52303	1494
Inne jednostki	920 500	52740	172952	225692	4179
1 armia Wojska Polskiego (1.03 – 4.04.45 r.)	75600	2575	6093	8668	248

           W walkach o ziemię szczecińską (dawne województwo szczecińskie) poległo około 23 400 żołnierzy radzieckich i 2503 polskich.(2) 

W samym Goleniowie i na terenie obecnej gminy Goleniów straty radzieckie (na podstawie ekshumacji przeprowadzonych do 1953 r.) wyglądają następująco(3).

Kliniska (na terenie wsi) - 343 ciała (nieznani);

Rurzyca (cmentarz) – 145 ciał (nieznani);

Załom (w lesie państwowym) – 60 ciał (nieznani);

Komarowo (na terenie wsi) – 23 ciała (nieznani);

Lubczyna (na terenie wsi) – 1 nieznany plus 7 znanych z nazwiska (brak dokładnej daty śmierci);

Lubczyna- Raduń (w gromadzie) – 20 ciał (nieznani);

Miękowo (na terenie wsi) – 2 ciała (nieznani);

Glewice (na łące) – 1 ciało (nieznany);

Modrzewie (we wsi) – 118 ciał (nieznani);

Krępsko (na cmentarzu) – 4 ciała (nieznani) plus 18 (nieznani) bez żadnego doprecyzowania;

Krępsko – 18 (nieznani);

Kąty (na terenie wsi) – 5 ciał (nieznani);

Goleniów (cmentarz teren miasta) – 24 ciała żołnierzy nieznanych i 36 ciał żołnierzy znanych z imienia i nazwiska (podane daty śmierci obejmują okres od lutego do sierpnia 1945 r., pochowani pierwotnie na terenie miasta);

Stawno (w lesie) – 1 ciało (nieznany);

Podawsko? (przy kościele, prawdopodobnie chodzi o Podańsko)  – 53 (nieznani);

Mosty – 2 nieznanych i 2 znanych z nazwiska (brak daty śmierci)(4);

Jedliny – 38 (nieznani);

Razem – 923 osoby

            Jest to niekompletny wykaz. Wśród poległych w Goleniowie figuruje 23 żołnierzy, którzy wg spisu polskiego zginęli 3 sierpnia 1945 r. Data ta jest z pewnością błędna (patrz poniższa tabela). W dokumentach radzieckich przy znanych nazwiskach z tego spisu pojawia się data 8 marca 1945 r.

Zabitych na terenie gminy Goleniów chowano także w Szczecinie. Z wykazu znajdującego się w Zarządzie Cmentarza Centralnego w Szczecinie (stan 30.11.1984 r.) wynika, że pochowano tam 3032 żołnierzy radzieckich, w tym tylko 479 znanych. W wykazie tym znajduje się także 203 obywateli radzieckich cywilnych, w tym 95 znanych. Na cmentarzu spoczywa również 367 żołnierzy polskich (w tym 203 nieznanych). Przenoszono tam także ciała poległych z rejonu Goleniowa, ale wszystkie adnotacje zamykają się określeniem „powiat Nowogard”.

Na podstawie niekompletnych danych i przy bardzo dużej ilości poległych nieznanych żołnierzy określenie prawdziwych strat jest niemożliwe.

Fot. 1. Rok 2009. Tablica informacyjna przed wejściem na cmentarz w Gryfinie. Fot. autor.

Po walkach o Goleniów żołnierzy radzieckich pierwotnie chowano przy obecnych ulicach: Wolińskiej, Szczecińskiej, Mikołajczyka oraz Matejki. Z tych miejsc ciała zostały do 1953 r. ekshumowane i przeniesione na powstały w 1946 r. cmentarz żołnierzy radzieckich w Gryfinie. Ostatnie ekshumacje w Goleniowie przeprowadzono prawdopodobnie w 1968 r.

            Jak wspomina Wiktor Piotrowski, który trafił do Goleniowa w 1950 r. w wieku 8 lat, w latach 50. XX w. groby żołnierzy radzieckich znajdowały się także przy obecnej ul. Pocztowej, w miejscu w którym obecnie znajduje się przedszkole nr 5, przy ul. Wojska Polskiego, w pobliżu ronda w miejscu w którym obecnie znajduje się salon samochodowy. Obecnie stojący krzyż znajdował się o wiele głębiej, a przed nim grób/groby. Mogiły znajdowały się również na terenie zajmowanym obecnie przez Bibliotekę Miejską. Rosły tam bardzo stare bzy, między którymi pochowano żołnierzy. W miejscach pochówków stały charakterystyczne ostrosłupy zakończone czerwoną gwiazdą. Wiktor widział także w 1968 r. ekshumację żołnierzy przy ul. Wolińskiej – Mikołajczyka. Tu na mogile znajdowała się duża płyta z czarnego marmuru. Zapamiętał tę ekshumację i resztki pośmiertne jakiegoś oficera na którego kościach zachował się but oficerski, i wystająca z niego łyżka.(5)

 

Fot. 2. Miejsce pierwotnego pochowania żołnierzy radzieckich przy zbiegu ulic Mikołajczyka i Wolińskiej (określane w dokumentach jako ul. Mickiewicza). Fot. autor.

 

Fot. 3. Miejsce pierwotnego pochowania żołnierzy radzieckich przy przy ul. Matejki. Fot. autor.

Fot. 4. Pomnik- cmentarz żołnierzy radzieckich przy ul. Wolińskiej na przełomie lat 70. i 80. XX w. Fot. Leon Danilenko.

 Na terenie obecnie restaurowanego przez Goleniowskie Stowarzyszenie „Biały Grosz“ pomnika-cmentarza przy ul. Wolińskiej znajdują się 24 nagrobki. Ciała zostały ekshumowane. Wiele wskazuje na to, że nie wszystkie. Stało się tak, ponieważ ekshumacji dokonywano już po wybudowaniu głównego obelisku i obawiano się, że zbyt bliskie wykopy mogą spowodować jego zawalenie. W mieście krążyła także  legenda, iż są to żołnierze zabici przez jakiś uciekający niemiecki oddział. Rzekomo w budynku obok znajdowała się gospoda, z której zapasów skorzystali czerwonoarmiści i pijani zostali zaskoczeni przez Niemców. Według wykazów budynek ten był własnością Karla Genza, który mieszkał tam do marca 1945 r. z rodziną i prowadził warsztat elektryczno-instalacyjny(6). Żołnierze, którzy tam spoczęli polegli prawdopodobnie w czasie pierwszej próby zdobycia miasta prosto z marszu i służyli w 33 dywizji strzeleckiej (dowódca generał-major Wasilij Smirnow - Смирнов Василий Иванович), wchodzącej w skład 12 gwardyjskiego korpusu strzeleckiego (dowódca generał-lejtnat Aleksander Kazankin - Казанкин Александр Федорович) z 3 armii uderzeniowej (dowódca - generał lejtnant Nikołaj Pawłowicz Simoniak - Николай Павлович Симоняк).

Pochowani na cmentarzu – pomniku przy ul. Wolińskiej (spis autora z zachowanych nagrobków dokonany w 2010 r.)

Lewa strona od wejścia, kolejność od lewej strony pomnika		Prawa strona od wejścia, kolejność od lewej strony pomnika
Красноармеец Искалин Иван Васильевич	Nie znajduje się w spisie w Gryfinie	Красноармеец Фильчков Алексей Иванович	Znajduje się w spisie w Gryfinie, ur.1924 – poległ 03.08.1945 r.
Мл. Лейтнат Макарьев Иван Арсентьевич	Nie znajduje się w spisie w Gryfinie	Красноармеец Кудрявцев Иван  Кузьмич	Nie znajduje się w spisie w Gryfinie
Красноармеец Каро Мойсей Филипович. Żołnierz 82 pułku strzeleckiego, 33 dywizji strzeleckiej. Wg dokumentów radzieckich poległ (zabity w boju)  07.03.1945 i został pochowany na północnym skraju Gollnow.	Nie znajduje się w spisie w Gryfinie	Красноармеец Николаев Иван Николаевич	W spisie w Gryfinie figurujeNikołajew  Iwan, ur.  1922, poległ  15.03.1945 r.
Красноармеец Валичев Михаил Михайлович	Nie znajduje się w spisie w Gryfinie	Красноармеец Не известный
Красноармеец Неизвестний		Красноармеец Албонев  Жумаки	Nie znajduje się w spisie w Gryfinie
Красноармеец Конюшко Филип Герасимович	Nie znajduje się w spisie w Gryfinie	Панчик Андрей Давидович	Znajduje się w spisie w Gryfinie, ur. 1926 – poległ 03.08.1945 r.
Красноармеец Индичевский Иван Александрович	Nie znajduje się w spisie w Gryfinie	Красноармеец Рогатин  Николай Константинович	Nie znajduje się w spisie w Gryfinie
Красноармеец Романов  Иван  Алексеевич	Nie znajduje się w spisie w Gryfinie	Красноармеец Буза Георгий Афанасьеви	Znajduje się w spisie w Gryfinie, ur. 1901 - poległ 03.08.1945 r.
Красноармеец Смиродко Александр Григорьевич	Nie znajduje się w spisie w Gryfinie	Красноармеец Кармазин Федор Антипович Wg dokumentów radzieckich żołnierz 82 pułku strzeleckiego, 33 dywizji strzeleckiej. poległ (zabity w boju) 08.03.1945 i został pochowany na północnym skraju Gollnow.	Znajduje się w spisie Gryfinie, ur. 1912 – poległ 03.08.1945 r.
Красноармеец Миндик Григорий Григорьевич	Nie znajduje się w spisie w Gryfinie	Красноармеец Вовчеренко Иван Иванович	Nie znajduje się w spisie w Gryfinie
Красноармеец Шилько Иван Петрович	Znajduje się w spisie w Gryfinie, ur. 1927 – 03.08.1945 r.	Красноармеец Кочанов Василий Дмитревич Nazwisko jest prawdopodobnie błędnie zapisane i powinno brzmieć Кочан Василий Дмитриевич;  ur. 1903 r.- poległ w boju 08.03.1945 r. Żołnierz 83 pułku strzeleckiego 33 dywizji strzeleckiej. Pochowany, - północny skraj Gollnow.	Znajduje się w spisie w Gryfinie, ur. 1903 – poległ 03.08.1945 r.
Красноармеец Коган Владимир Устинович	Nie znajduje się w spisie w Gryfinie	Красноармеец Братин Василий Ефимович	Nie znajduje się w spisie w Gryfinie

 

 

Fot. 6. Pomnik przed renowacją. Fot. Mirosław Jaszok. 

Fot. 7. Po odkuciu starego tynku okazało się, że podstawa pomnika wykonana była z płyt granitowych ofugowanych zaprawą cementową. Dopiero później została otynkowana.

Ślady tej wojny i walk o Goleniów odkrywane są po dzień dzisiejszy. Przykładem może być ekshumacja z 8 marca 2011 r. szkieletów dwóch żołnierzy niemieckich w okolicach Marszewa, oraz z 12 marca 2011 r. niekompletnych (brak między innymi czaszek) szczątków dwóch żołnierzy radzieckich w okolicach Glewic. Byli to prawdopodobnie żołnierze 12 gwardyjskiego korpusu strzeleckiego. Niestety przy tych ostatnich nie znaleziono nic, co umożliwiłoby ich identyfikację.

 

Fot. 8. Nieśmiertelnik znaleziony przy szczątkach w okolicach Marszewa. Fot. Bartosz Suleja.

 

Fot. 9. Fragment łyżeczki znaleziony w pobliżu szczątków poległych żołnierzy radzieckich ekshumowanych 12 marca 2011 r. w okolicach Glewic z wyrytym nazwiskiem Gawriłow (Гаврилов). Fot. autor.

Ekshumacji dokonali członkowie Szczecińskiej Grupy Archeologii Militarnej „Pomorze” oraz specjaliści z Zakładu Medycyny Sądowej Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie działający w grupie poszukiwawczo-badawczej „Pomorze1945”. Na pewno nie są to ostatnie znaleziska po tej wojnie, tym bardziej, że rodziny poległych żołnierzy, zarówno radzieckich jak i niemieckich, ciągle poszukują śladów swych krewnych.

 Autor: Józef Kazaniecki